De valkuilen van het microkrediet

De ervaring van Dalit-vrouwen in India

Microfinanciering wordt vaak gezien als doeltreffend middel om armoede te bestrijden. Maar ondanks successen vergeren microkredieten in handen van gewetenloze geldschieters vaak de situatie van mensen die er toch al niet rooskleurig voor staan. Veel vrouwen raken nog dieper in de problemen dan ze al zaten. Veel Dalit-vrouwen hebben daar ervaring mee.

Dalits in Zuid-Azië zijn een sterk benadeelde groep. Ze worden van oudsher gediscrimineerd omdat ze als een lage kaste worden beschouwd. Als ‘onaanraakbaren’ deden ze altijd al werk dat als onrein werd beschouwd. Ze bewerkten huiden tot leer, maakten de riolen schoon, verwijderden dode dieren, veegden de straten en deden ander ‘onrein’ werk. Nog steeds worden Dalits nog als ‘kastelozen’ beschouwd en is hun ‘onreine’ status het directe gevolg van hun beroep of afkomst.

Discriminatie van Dalits
India’s grondwet beoogt Dalits tegen discriminatie te beschermen and schrijft maatregelen voor om hun sociale en economische status te verbeteren. De grondwet erkent echter alleen hindoes als Dalits, met als gevolg dat Dalits die geen hindoe zijn nog eens extra benadeeld worden.

Ondanks de wettelijke bescherming leiden sociale vooroordelen nog steeds tot het voortduren van de discriminatie van Dalits, vooral van degenen die op het platteland wonen. Ze worden sociaal vaak buitengesloten en worden zelfs fysiek bedreigd als ze niet het smerige werk doen dat als hun taak wordt gezien. Daarnaast zijn er vele vormen van discriminatie. Ze beschikken vaak niet over leidingwater en hebben maar beperkte toegang tot waterputten. Dalits mogen meestal niet samen met mensen van hogere kasten eten, ze drinken uit aparte glazen bij theestalletjes en gebruiken apart bestek in restaurants waar ze ook nog eens apart moeten zitten.

De situatie van Dalit-vrouwen
De meeste Dalit-vrouwen hebben met een driedubbele achterstelling te maken: als Dalits, als vrouwen en als armen. Ze hebben meestal ook weinig formeel onderwijs genoten. Circa driekwart van de Dalit-vrouwen kan niet lezen of schrijven. Deze hoge mate van analfabetisme heeft enorme negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van Dalit-gemeenschappen.

De sociale en economische situatie van Dalit-vrouwen verhindert hen om keuzes te maken die hun leven zou kunnen verbeteren. Door de toename van de mechanisatie van de landbouw en de toename van commerciële gewassen ten koste van voedselgewassen, zijn vrouwen vaak hun werk kwijtgeraakt. Ook worden de gezamenlijke dorpsgronden, waar vrouwen bijvoorbeeld visvijvers hadden of groenten verbouwden, nu vaak commercieel geëxploiteerd.

Dalit-vrouwen zijn ook zeer kwetsbaar voor seksueel geweld, inclusief massaverkrachting, en lopen vaak tegen tal van obstakels op als ze hun recht proberen te halen. Onder het zogenoemde Devadasi systeem worden jonge Dalit-meisjes regelmatig aan de tempelgod ‘gewijd’, terwijl de praktijk is dat ze gedwongen worden zich te prostitueren.

De harde economische realiteit dwingt Dalit-mannen vaak om naar de steden te trekken voor werk, hun vrouw en kinderen achter laten. Deze moeten voor zichzelf te zorgen en verarmen vaak nog meer.

De belofte van microkrediet
Microfinanciering betreft financiële diensten voor de armen: krediet, geldovermakingen, verzekeringen en besparingen. De meest gebruikelijke vorm is microkrediet.

In 2006 kreeg Dr. Mohammad Yunus, een econoom uit Bangladesh en stichter van de Grameen Bank, de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn pionierswerk om de armen in Bangladesh toegang te verschaffen tot krediet. Yunus’ filosofie is dat kleine leningen een groot verschil kunnen maken in de levens van arme mensen en dat steun voor hun ondernemerschap dé sleutel is om uit de armoede te komen.

Banken hebben er meestal een hekel aan om kleine leningen aan mensen te verstrekken, niet alleen vanwege de geringe winst daarop maar ook omdat arme mensen meestal geen onderpand hebben om borg te staan voor hun lening. Microkrediet verschaft ondernemerskapitaal aan arme mensen die anders geen toegang zouden hebben tot kapitaal om een klein bedrijfje te beginnen. In India alleen hebben volgens een BBC News rapport 30 miljoen mensen een microkrediet. Microkrediet werd dan ook beschouwd als de beste optie voor vrouwen die anders niet aan geld zouden kunnen komen.

De meeste klanten van Grameen zijn vrouwen en Yunus heeft gezegd dat arme vrouwen vaak de beste managers van beperkte (financiële) middelen zijn. Microfinancieringsinstellingen leggen niet de strikte voorwaarden eisen aan hun klanten op die banken vragen. In veel gevallen eisen ze niets meer dan dat vrouwen zich verenigen in zelfhulp groepen waarvan de leden garant voor elkaar staan. Het succes van microfinanciering is gebaseerd op de ervaring dat arme mensen hun lening zelden niet terugbetalen en als iemand dat toch doet de leden van de zelfhulp groep te hulp schieten om het geld voor hun wanbetalende collega bij elkaar te brengen. Vrouwen gebruiken het microkrediet vaak om naaimachines te kopen, voedselstalletjes op te zetten of vee te aan te schaffen waarvan ze de opbrengst met winst kunnen verkopen. Veel vrouwen gebruiken microkredieten ook om acute uitgaven te betalen zoals schoolgeld voor hun kind.

Microkrediet helpt vrouwen niet altijd
Microkrediet bestaat meestal uit kleine bedragen, eenmalig of regelmatig. Vaak ontvangen vrouwen kleine eenmalige leningen dat in een onmiddellijke behoefte voorziet maar hen niet in staat stelt hun kleine bedrijfje uit te breiden. Dat betekent dat ‘begunstigden’ er op de langere termijn niet altijd beter van worden.

Terwijl veel vrouwen ongetwijfeld baat hebben gehad bij microkrediet, zijn veel anderen er de dupe van geworden. Volgens een nieuwsbericht van de BBC heeft het in een plattelandsgemeenschap van Andhra Pradesh tot een golf van zelfmoorden geleidt van ontvangers van microkrediet die hun schulden niet konden terugbetalen. In reactie daarop heeft de regering van de deelstaat Andhra Pradesh actie ondernomen tegen uitbuitende geldschieters. Een aantal van de vrouwen die zich van het leven benamen waren Dalit-vrouwen.

Volgens Fatima Burnad van het Tamil Nadu Vrouwenforum was microkrediet oorspronkelijk het domein van de regering en maatschappelijke organisaties. De Indiase regering moedigde vrouwen aan om spaargroepen op te zetten en krediet te gebruiken van haar microkredietprogramma, het Vrouwen Ontwikkelingscorporatie. Dit programma leidde tot meer besparingen en had redelijke rentetarieven en terugbetalingsvoorwaarden. De aanpak van de regering en de maatschappelijke organisaties was niet op winst gericht.

Deze nieuwe mogelijkheden voor vrouwen hebben echter deels plaatsgemaakt door de opkomst van private geldschieters die op hoge winsten uit zijn. Zij bieden meestal alleen krediet: geen verzekering, spaargelden, geldtransacties, investeringen of andere opties. Ze gebruiken de zekerheid van terugbetaling van de vrouwengroepen, maar vragen exorbitante rentes. "De betrokken vrouwen hebben geen baat bij deze vrouwengroepen die in opdracht van de geldschieters zijn opgezet", zegt Burnad. Zij zijn alleen een manier om er voor te zorgen dat de microkredietinstelling terugbetaling kan eisen van een aantal mensen als de lening niet wordt terugbetaald. De microkredietinstellingen die op winst zijn gericht zijn geen banken. Ze worden door de regering geregistreerd maar er is geen adequate regelgeving om hun functioneren in goede banen te leiden. "Ze zijn ongereguleerd en ongecontroleerd", zegt Burnad. Ze zegt dat er maar weinig speelruimte voor vrouwen is om misstanden aan te kaarten omdat de politie vaak door hen is omgekocht zodat ze verder straffeloos hun gang kunnen gaan. Burnad laat weten dat als voorbeelden van evidente uitbuiting aan de autoriteiten worden voorgelegd, de slachtoffers meestal de vraag krijgen waarom ze eigenlijk geld hebben geleend.

Dalit-vrouwen komen vaak in een vicieuze cirkel van schulden terecht als gevolg van het gebruik van microkrediet instellingen. De instellingen vragen wekelijkse terugbetalingen en leggen andere harde voorwaarden op waarvan de vrouwen zich vaak niet bewust zijn als ze de lening aangaan. Ze krijgen ook geen goed financieel advies bij het aangaan van de leningen.

Burnad vindt dat vrouwen renteloze leningen van de overheid moeten krijgen om een bedrijfje te kunnen opzetten. Ze zou graag willen dat individuele vrouwen toegang tot deze leningen krijgen zonder dat ze lid zijn van een vrouwengroep.

Dalit-vrouwenorganisaties bepleitten de microfinancieringssector beter te reguleren. Burnad zegt dat op sommige plaatsen in India vrouwen de microkredietinstellingen uit hun dorpen hebben verjaagd vanwege de schade die vrouwen in andere dorpen hebben geleden door deze instellingen.

Nadat een Dalit-vrouw in Tamil Nadu zelfmoord had gepleegd hebben een aantal vrouwenorganisaties, zowel in Tamil Nadu als nationaal, openbare hoorzittingen georganiseerd om het gedrag van microfinancieringsinstellingen te bespreken, zo laat Burnad weten. Ze benaderden regeringsofficials met een petitie en vroegen om compensatie voor het gezin van de Dalit-vrouw.

Volgens Burnad neemt de regering de regulering van de microkredietsector niet erg serieus. Er moet nog veel gebeuren. De gezamenlijke vrouwenorganisaties die rond deze kwestie actief zijn, zijn nu van plan een rechtszaak tegen de Indiase regering aan te spannen. Ze willen compensatie voor de gezinnen van vrouwen die zelfmoord hebben gepleegd als gevolg van buitensporige voorwaarden die microkrediet instellingen opleggen.

Bewerking van artikel: Microcredit Pitfalls: The experience of Dalit Women in India door Association for Women's Rights in Development (AWID), 24-3-2011.